Na Uy – Wikipedia tiếng Việt

Na Uy (Bokmål: Norge; Nynorsk: Noreg), tên chính thức là Vương quốc Na Uy, là một quốc gia ở Bắc Âu nằm ở Tây Bắc Châu Âu có lãnh thổ bao gồm phần phía tây và cực bắc của Bán đảo Scandinavia; bao gồm đảo Jan Mayen và quần đảo Svalbard là 2 lãnh thổ nằm rất xa về phía Bắc Cực; bao gồm lãnh thổ phụ thuộc: đảo Bouvet nằm ở khu vực Subantartic. Na Uy cũng tuyên bố chủ quyền lãnh thổ với hai hòn đảo Peter I và Queen Maud Land tại châu Nam Cực.

Na Uy có tổng diện tích quy hoạnh là 385.207 kilômét vuông ( 148.729 dặm vuông Anh ) [ 11 ] và dân số là 5,385,300 ( 2020 ). [ 16 ] Đất nước này có chung biên giới phía đông với Thụy Điển ( có chiều dài là 1.619 km hoặc 1.006 mi ). Na Uy giáp Phần Lan và Nga ở phía đông bắc. Eo biển Skagerrak ở phía nam nối Na Uy với Đan Mạch. Na Uy có đường bờ biển dài, hướng ra Bắc Đại Tây Dương và biển Barents. Chính đại dương khiến Na Uy có khí hậu vùng đất thấp êm dịu, bớt lạnh hơn nhiều so với những vương quốc ở vùng vĩ độ bắc tương tự như. Ngay cả vào những đêm vùng cực, nhiệt độ thường thì vẫn trên mức ngừng hoạt động. Đại dương cũng mang lại lượng mưa và lượng tuyết rơi lớn ở nhiều vùng .Quốc vương Na Uy hiện tại là Harald V thuộc Vương tộc Glücksburg. Thủ tướng đương nhiệm là ông Jonas Gahr Støre ( Ap ) ( từ năm 2021 ). Na Uy là một vương quốc độc lập, có cỗ máy nhà nước đơn nhất chế độ quân chủ lập hiến ; Na Uy phân loại quyền lực tối cao vương quốc cho Quốc hội, Hội đồng nội những và Tòa án tối cao theo đúng Hiến pháp năm 1814. Vương quốc Na Uy được xây dựng vào năm 872 với sự sáp nhập của hàng loạt những tiểu quốc và sống sót như thế trong suốt hơn 1 100 năm. Từ năm 1537 đến 1814, Na Uy là một phần của Vương quốc Đan Mạch-Na Uy ; từ năm 1814 đến 1905 thì nằm trong Vương quốc Liên hiệp Thụy Điển và Na Uy. Na Uy là nước trung lập trong Thế chiến thứ nhất, đến tháng 4 năm 1940 thì bị xâm chiếm bởi Đức Quốc xã và đến tận cuối Thế chiến thứ hai thì Na Uy mới giành được độc lập .

Na Uy phân chia hệ thống chính trị và quản lý làm 2 cấp độ: Hạt và Khu tự quản. Nhóm người thiểu số Sámi tự trị trong vùng đất của họ theo Đạo luật Finnmark và Quốc hội Sámi. Na Uy duy trì mối quan hệ chặt chẽ với cả Liên minh châu Âu và Hoa Kỳ. Na Uy là thành viên sáng lập của Liên hợp quốc, NATO, Hiệp hội thương mại tự do châu Âu, Hội đồng châu Âu, Hiệp ước châu Nam Cực và Hội đồng Bắc Âu; là thành viên của Khu vực kinh tế châu Âu, WTO, OECD cũng như Khu vực Schengen. Tiếng Na Uy có rất nhiều điểm tương đồng với tiếng Đan Mạch và Thụy Điển.

Na Uy đi theo quy mô phúc lợi Bắc Âu với mạng lưới hệ thống chăm nom sức khỏe thể chất toàn dân và phúc lợi xã hội tổng lực, bắt nguồn từ lý tưởng của Chủ nghĩa quân bình. [ 17 ] Na Uy nắm giữ vị trí quan trọng trong những nghành công nghiệp trọng điểm, với lượng dự trữ tài nguyên dồi dào gồm có dầu mỏ, khí tự nhiên, tài nguyên, gỗ, thủy hải sản và nước ngọt. Ngành dầu khí chiếm đến khoảng chừng 1/4 tổng sản phẩm quốc nội ( GDP ). [ 18 ] Nếu tính trên trung bình đầu người, Na Uy là chính là nước sản xuất dầu mỏ và khí tự nhiên lớn nhất quốc tế bên ngoài Trung Đông. [ 19 ] [ 20 ]Mức thu nhập trung bình đầu người của Na Uy cao thứ tư quốc tế theo list của tổ chức triển khai Ngân hàng Thế giới và Quỹ tiền tệ quốc tế IMF. [ 21 ] Còn theo list của CIA ( ước tính năm ngoái ) Na Uy xếp thứ 11. [ 22 ] Quỹ góp vốn đầu tư vương quốc của Na Uy cũng là lớn nhất quốc tế, với giá trị 1 nghìn tỷ USD ; [ 23 ] chỉ số Phát triển Con người HDI cũng xếp số 1 kể từ năm 2009 ; xếp thứ nhất trong Báo cáo Hạnh phúc Thế giới năm 2017 và hiện tại đang đứng đầu về Chỉ số Cuộc sống tốt đẹp hơn của OECD, chỉ số Liêm chính công, Chỉ số Dân chủ. [ 24 ] Na Uy cũng là một trong những nước có tỷ suất tội phạm thấp nhất trên quốc tế. [ 25 ]

Nguồn gốc tên gọi[sửa|sửa mã nguồn]

Na Uy có 2 tên gọi chính thức là Norge (tiếng Bokmål) và Noreg (tiếng Nynorsk). Tên trong tiếng Anh là Norway bắt nguồn từ Norþweg trong tiếng Anh cổ với ý nghĩa “con đường đến phương bắc“. Người Anglo-Saxon dùng từ này vào năm 880 để gọi tên đường bờ biển giáp Đại Tây Dương của Na Uy, họ gọi vương quốc Na Uy khi đó là Norðmanna land. Tên gọi của ngôn ngữ Na Uy cũng được cho rằng bắt nguồn tương tự như vậy.

Ohthere nói với chúa tể Ælfrede Đại đế rằng ông ta sống ở tận cực bắc, xa hơn tất cả những người phương Bắc…“Mở đầu bản ghi chép của Ohthere viết : “

Có nhiều tranh cãi về ý nghĩa tên gọi bản địa của Na Uy. Theo quan điểm chủ đạo truyền thống, thành tố đầu tiên là norðr – cùng nguồn gốc với từ north, vì thế cái tên đầy đủ sẽ là Norðr vegr: “con đường hướng về phương bắc“, chính là nhắc đến tuyến đường biển dọc theo vùng duyên hải Na Uy. Tương tự với từ Suðrvegar: “con đường về phía nam” nhắc đến nước Đức, Austrvegr: “con đường về phía đông” nhắc đến biển Baltic. Trong phần dịch của Orosius dùng từ Norðweg, ký tự ð sau dần bị biến mất trong tiếng Anh.

Một giả thuyết khác lại cho rằng thành tố đầu tiên là từ Nór, nghĩa là “hẹp” (Anh cổ: Nearu), ám chỉ tuyến hàng hải đi qua các quần đảo bên trong vùng đất (“con đường hẹp“) phía bắc châu Âu. Sự biến đổi nghĩa của từ thành “phía bắc” trong tiếng Anh và tiếng Latin được coi là 1 sự nhầm lẫn nguồn gốc từ (folk etymology). Quan điểm này bắt nguồn từ nhà văn tự học Niels Halvorsen Trønnes vào năm 1847; cho đến năm 2016 lại được tán thành bởi nhà hoạt động Klaus Johan Myrvoll và giáo sư văn tự học Michael Schulte. Chữ Nore ngày nay vẫn còn được xuất hiện và sử dụng trong tên vài địa điểm, ví dụ làng Nore hay hồ Norefjorden. Tuy nhiên lý thuyết này vẫn còn nhiều điểm chưa được làm sáng tỏ. Từ norðr và tính từ norrǿnn vẫn là những từ sớm nhất mà tiếng Latin và Anglo-Saxon ghi nhận được.

Vào cuối thế kỷ thứ 9, Ohthere of Hålogaland tới thăm Vua Alfred Đại Đế đã nhắc đến Norðwegr và Norðmanna land. Ohthere nói rằng người Norðmanna sống dọc theo bờ biển Đại Tây Dương, người Đan Mạch sống xung quanh eo Skagerrak hay Kattegat, trong khi người Sámi (người “Vây cá”) du cư trong vùng nội địa rộng lớn. Ohthere nói ông là “Người sống xa xôi nhất ở phương Bắc” (the most northern of all Norwegians), có thể là tận đảo Senja hoặc gần với Tromsø. Ngoài ra, còn có vùng đất hoang vu rộng lớn phía nam của Na Uy được gọi là vùng đất của người Thụy Điển: “Svealand”.

Trong các ngôn ngữ khác, Na Uy có cách viết: Norga (Bắc Sami); Vuodna (Lule Sami); Nöörje (Nam Sami). Tiếng Trung phiên âm từ “Nor-way” thành 挪威 (“Nuó wēi”). 挪威 có âm Hán Việt là “Na Uy“.

Các bằng chứng khảo cổ học cho thấy con người đã có mặt tại Na Uy ngay từ Thiên niên kỷ thứ 10 trước Công Nguyên (12.000 năm trước). Nghiên cứu khảo cổ cho thấy họ hoặc tới từ những vùng phía nam (bắc Đức)[cần dẫn nguồn], hay đông bắc (bắc Phần Lan hay Nga)[cần dẫn nguồn]. Từ đó họ định cư dọc bờ biển.

Ở thế kỷ thứ IX, có vẻ như Na Uy gồm một số ít vương quốc nhỏ. Theo truyền thống cuội nguồn, Harald Fairhair đã tập hợp những tiểu quốc nhỏ thành một vào năm 872 của Công Nguyên sau Trận Hafrsfjord. Ông trở thành vị vua tiên phong của nước Na Uy thống nhất .

Thời kỳ Viking (thế kỷ thứ VIII tới thế kỷ XI) là một trong những giai đoạn thống nhất và mở rộng. Người Na Uy đã lập các khu định cư tại Iceland, Quần đảo Faroe, Greenland và nhiều phần của Anh Quốc và Ireland và tìm cách định cư tại L’Anse aux Meadows ở Newfoundland, Canada (“Vinland” của sử thi của Erik Thorvaldsson). Người Na Uy đã thành lập các thành phố Limerick, Dublin, và Waterford của Ireland[26] và thành lập các cộng đồng thương mại gần các khu định cư Celtic của Cork và Dublin[cần dẫn nguồn] sau này trở thành hai thành phố quan trọng nhất của Ireland. Sự lan tràn của Thiên chúa giáo ở Na Uy trong giai đoạn này phần lớn nhờ các vị vua truyền giáo Olav Tryggvasson (995–1000) và St. Olav (1015–1028), dù Haakon the Good là vị vua Thiên chúa giáo đầu tiên của Na Uy. Các truyền thống Norse đã dần thay thế trong các thế kỷ thứ IX và thứ X.

Năm 1349, nạn dịch Tử thần Đen đã giết hại khoảng chừng 40 % tới 50 % dân số Na Uy, [ 27 ] khiến nước này suy sụp cả về xã hội và kinh tế tài chính. Trong cuộc suy thoái và khủng hoảng này, có lẽ rằng Triều đại Fairhair đã kết thúc năm 1387. Bề ngoài có vẻ như chính trị hoàng gia ở thời gian ấy đã dẫn tới nhiều hiệp đoàn cá thể giữa những vương quốc Bắc Âu, ở đầu cuối dẫn tới việc ngôi vua của Na Uy, Đan Mạch, và Thuỵ Điển rơi vào tay Nữ hoàng Margrethe I của Đan Mạch khi nước này gia nhập Liên minh Kalmar với Đan Mạch và Thuỵ Điển. Dù Thuỵ Điển sau cuối đã rút lui khỏi liên minh năm 1523, Na Uy liên tục ở lại với Đan Mạch trong 434 năm cho tới năm 1814. Trong chủ nghĩa lãng mạn vương quốc ở thế kỷ XIX, tiến trình được một số ít người gọi là ” Đêm trường 400 Năm “, bởi toàn bộ hoàng gia, giới học giả và quyền lực tối cao hành chính ở những vương quốc được tập trung chuyên sâu tại Copenhagen, Đan Mạch. Các yếu tố khác cũng góp thêm phần vào sự suy sụp của Na Uy trong quy trình tiến độ này. Với sự Open của Đạo Tin Lành năm 1537, Tổng giám mục tại Trondheim bị giải tán, và những nguồn thu của nhà thời thánh được phân loại cho triều đình ở Copenhagen tại Đan Mạch. Na Uy mất nguồn hành hương không thay đổi tới thánh tích của St. Olav tại hầm mộ Nidaros, và cùng với đó, là đa số nguồn liên hệ với đời sống văn hoá và kinh tế tài chính với phần còn lại của châu Âu. Ngoài ra, trong thế kỷ XVII Na Uy cũng bị mất một phần diện tích quy hoạnh chủ quyền lãnh thổ khi mất những tỉnh Båhuslen, Jemtland, và Herjedalen cho Thuỵ Điển, sau những cuộc cuộc chiến tranh giữa Đan Mạch-Na Uy và Thuỵ Điển .
Hội đồng hiến pháp năm 1814, tranh vẽ của Oscar WergelandSau khi Đan Mạch-Na Uy bị Anh Quốc tiến công, họ tham gia vào liên minh với Napoleon, và vào năm 1814 thấy mình đang ở bên thua cuộc trong Các cuộc cuộc chiến tranh của Napoléon và trong tình thế nguy ngập với nạn đói năm 1812. Vị vua Oldenburg của Đan Mạch Na Uy buộc phải nhường Na Uy cho Thuỵ Điển, trong khi những tỉnh cũ của Na Uy là Iceland, Greenland và Quần đảo Faroe vẫn liên tục thuộc về triều đình Đan Mạch. Na Uy tận dụng thời cơ này để công bố độc lập, gật đầu một hiến pháp dựa trên quy mô hiến pháp Mỹ và Pháp, và bầu vị thái tử người Đan Mạch Christian Fredrik lên làm vua ngày 17 tháng 5 năm 1814. Tuy nhiên, quân đội Thuỵ Điển đã buộc Na Uy phải gia nhập một liên minh cá thể với Thuỵ Điển, lập ra triều đại Bernadotte nắm quyền quản lý Na Uy. Theo thoả thuận này, Na Uy giữ hiến pháp tự do và những định chế độc lập của mình, ngoại trừ quan hệ đối ngoại. Xem thêm Na Uy năm 1814 .Giai đoạn này cũng tận mắt chứng kiến sự nổi lên của trào lưu văn hoá Chủ nghĩa vương quốc lãng mạn Na Uy, khi người Na Uy tìm cách định nghĩa và biểu lộ một truyền thống vương quốc riêng không liên quan gì đến nhau. Phong trào này tương quan tới mọi nhánh văn hoá, gồm cả văn học ( Henrik Wergeland, Bjørnstjerne Bjørnson, Peter Christen Asbjørnsen, Jørgen Moe, Henrik Ibsen ), hội họa ( Hans Gude, Adolph Tidemand ), âm nhạc ( Edvard Grieg ), và thậm chí còn trong cả chủ trương ngôn từ, những nỗ lực nhằm mục đích xác lập một ngôn từ viết bản xứ cho Na Uy đã dẫn tới những hình thức ngôn từ viết chính thức lúc bấy giờ cho Tiếng Na Uy : Bokmål và Nynorsk .Christian Michelsen, một ông trùm ngành tàu bè và là một chính khách, đã làm Thủ tướng Na Uy từ năm 1905 tới năm 1907. Michelsen giữ vai trò quan trọng trong cuộc ly khai hoà bình của Na Uy với Thuỵ Điển ngày 7 tháng 7 năm 1905. Sự bất mãn ngày càng tăng của Na Uy về liên minh với Thuỵ Điển hồi cuối thế kỷ XIX cộng với chủ nghĩa vương quốc đã thôi thúc nhanh sự tan rã của liên minh. Sau một cuộc trưng cầu dân ý xác lập sự yêu thích của dân cư với chế độ quân chủ hơn một nền cộng hoà, chính phủ nước nhà Na Uy đã yêu cầu trao ngôi báu Na Uy cho Hoàng tử Đan Mạch Carl và Nghị viện đã nhất trí bầu ông. Ông lấy tên Haakon VII, theo những vị vua khi Na Uy độc lập thời Trung Cổ. Năm 1898, tổng thể mọi phái mạnh đều được trao quyền bầu cử, sau đó phụ nữ năm 1913 .

Trong Thế Chiến I, Na Uy là một nước trung lập. Na Uy cũng tìm cách tuyên bố trung lập trong Thế Chiến II, nhưng đã bị các lực lượng Đức xâm lược Na Uy ngày 9 tháng 4 năm 1940. Na Uy không hề chuẩn bị trước cho một cuộc tấn công bất ngờ như vậy của Đức, nhưng các cuộc kháng cự quân sự vẫn diễn ra trong hai tháng, lâu hơn bất kỳ một quốc gia nào khác bị người Đức xâm lược, ngoại trừ Liên bang Xô viết. Trong Chiến dịch Na Uy, Kriegsmarine mất nhiều tàu chiến kể cả chiếc tuần dương hạm Blücher. Những trận chiến Vinjesvingen và Hegra đã trở thành những cứ điểm kháng cự cuối cùng của người Na Uy ở phía nam nước này vào tháng 5, trong khi các lực lượng vũ trang ở phía bắc tung ra các cuộc tấn công vào các lực lượng Đức trong Các trận đánh Narvik, cho tới khi họ buộc phải đầu hàng ngày 10 tháng 6 sau khi mất sự hỗ trợ của Đồng Minh đi cùng sự thất trận của nước Pháp. Vua Haakon và chính phủ Na Uy tiếp tục cuộc chiến trong hoàn cảnh tị nạn tại Rotherhithe, Luân Đôn. Vào ngày cuộc xâm lược diễn ra, vị đồng lãnh đạo của Đảng Quốc gia-Xã hội nhỏ Nasjonal Samling — Vidkun Quisling — đã tìm cách lên nắm quyền lực, nhưng đã bị quân chiếm đóng Đức gạt ra rìa. Quyền lực thực sự nằm trong tay chính quyền chiếm đóng Đức, Reichskommissar Josef Terboven. Quisling, với tư cách bộ trưởng tổng thống, sau này đã thành lập một chính phủ liên minh dưới sự quản lý của Đức. Các cơ sở tại Na Uy đã chế tạo nước nặng, một nguyên liệu chủ chốt chế tạo vũ khí hạt nhân, và cuối cùng đã bị người Đức bỏ lại sau nhiều nỗ lực phá huỷ cơ sở Vemork của người Na Uy, người Anh và người Mỹ. Trong những năm chiếm đóng của Phát xít, người Na Uy đã xây dựng một phong trào kháng chiến mạnh chống lại các lực lượng chiếm đóng Đức bằng cả chiến tranh vũ trang và bất tuân dân sự. Tuy nhiên, yếu tố quan trọng hơn với Đồng Minh, là vai trò của hải quân thương mại Na Uy. Ở thời điểm xảy ra cuộc xâm lược, Na Uy có hạm đội tàu biển thương mại đứng hàng thứ tư thế giới (cũng như có tốc độ nhanh nhất và hiệu quả nhất). Công ty tàu biển Na Uy Nortraship đã nằm dưới sự điều khiển của Đồng Minh trong suốt cuộc chiến và tham gia vào mọi chiến dịch từ việc sơ tán Dunkirk tới cuộc đổ bộ vào Normandy.

Sau đại chiến, những thành viên đảng Dân chủ Xã hội lên nắm quyền và chỉ huy vương quốc trong hầu hết thời hạn cuộc cuộc chiến tranh lạnh. Na Uy đã gia nhập NATO năm 1949, và trở thành một liên minh thân cận của Hoa Kỳ. Hai cuộc trưng cầu dân ý nhằm mục đích gia nhập Liên minh châu Âu ( được gọi là Cộng đồng châu Âu năm 1972 ) đã thất bại với tỷ số mong manh năm 1972 và 1994. Những nguồn dự trữ dầu mỏ và khí gas lớn đã được tò mò trong thập niên 1960, dẫn tới sự bùng nổ kinh tế tài chính sau đó .

Địa lý, khí hậu và môi trường tự nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Hình vệ tinh lục địa Na Uy vào mùa đôngNa Uy gồm phần phía tây của Scandinavia ở Bắc Âu. Bờ biển lởm chởm, bị chia cắt bởi nhiều vịnh hẹp ( fjord ) và khoảng chừng 50.000 hòn hòn đảo, trải dài hơn 2.500 km. Na Uy có 2.542 km đường biên giới trên bộ chung với Thuỵ Điển, Phần Lan, và Nga ở phía đông. Từ phía tây tới phía nam, Na Uy giáp với Biển Na Uy, Biển Bắc, và Skagerak. Biển Barents nằm ở những bờ biển phía bắc Na Uy ..Với diện tích quy hoạnh 385.207 km² ( gồm cả Jan Mayen, Svalbard ), Na Uy hơi lớn hơn Đức, nhưng phần lớn chủ quyền lãnh thổ là núi non hay vùng đất cao, với sự phong phú lớn về địa hình tự nhiên do những dòng sông băng thời tiền sử gây nên. Đặc điểm đáng quan tâm nhất là những vịnh hẹp : Những rãnh sâu cắt vào đất liền của biển sau sự chấm hết của Thời kỳ băng hà, vịnh dài nhất là Sognefjorden. Na Uy cũng có nhiều sông băng và thác nước .
Phong cảnh đặc trưng phía tây Na Uy với làng ( Geiranger )Đất đai hầu hết gồm đá granite cứng và đá gneiss nhưng, đá acđoa, sa thạc và đá vôi cũng thường thấy, và ở những khu vực có độ cao thấp nhất thường có trầm tích biển. Vì Gulf Stream những cơn gió tây, Na Uy có nhiệt độ ấm và lượng mưa lớn hơn ở những vùng có vĩ độ bắc như vậy, đặc biệt quan trọng dọc theo bờ biển. Lục địa có bốn mùa riêng không liên quan gì đến nhau, với mùa đông lạnh và ít mưa hơn trong đất liền. Vùng cực bắc đa phần có khí hậu cận Bắc Cực biển, trong khi Svalbard có khí hậu tundra Bắc Cực .Có sự độc lạ theo mùa lớn trong ngày. Tại những vùng phía bắc Vòng Bắc Cực, mặt trời mùa hè hoàn toàn có thể không khi nào xuống dưới đường chân trời, vì vậy Na Uy được miêu tả là ” Vùng đất của Mặt trời lúc nửa đêm. ” Trong mùa hè, người dân ở phía nam Vòng Bắc Cực có ánh sáng mặt trời trong vòng gần 20 giờ trong ngày .

Các thành phố chính[sửa|sửa mã nguồn]

Oslo là TP. hà Nội và cũng là thành phố lớn nhất của Na Uy lúc bấy giờ. Nằm ở phía Đông Nam Na Uy, Oslo trải dài trên nhiều triền núi và quanh những hồ. Đây cũng là một trong những thành phố có giá thành hoạt động và sinh hoạt đắt nhất quốc tế .Thành phố lớn thứ hai của Na Uy là Bergen. Đây là cảng biển lớn nhất vương quốc Na Uy và cũng là TT công nghiệp dầu khí quan trọng số 1 vương quốc này .Trondheim là thành phố lớn thứ ba và là cố đô của Na Uy. Thành phố này từng là kinh đô cả về mặt chính trị, kinh tế tài chính lẫn tôn giáo của xứ sở nghìn vịnh này. Hiện nay, Trondheim còn được biết đến là TT giáo dục, khoa học kỹ thuật của Na Uy với rất nhiều trường ĐH đóng tại đây. Thành phố Trondheim còn là nơi tổ chức triển khai Festival Sinh viên Quốc tế lớn nhất quốc tế, cứ hai năm lại được tổ chức triển khai một lần. Lần gần nhất là tháng 2 năm 2007 .
Storting là Quốc hội của Na Uy.là Quốc hội của Na Uy .Na Uy được công nhận là một trong những nền dân chủ tăng trưởng nhất trên quốc tế. Vào năm 1814, đã có 45 % phái mạnh ( từ 25 tuổi trở lên ) ở Na Uy có quyền bỏ phiếu, trong khi tỉ lệ tựa như của Vương quốc Anh chỉ là 20 % vào năm 1832, Thụy Điển là 5 % vào năm 1866 và Bỉ là 1,15 % vào năm 1840. Từ năm 2010, Na Uy đã được xếp hạng là vương quốc dân chủ nhất quốc tế theo Chỉ số Dân chủ. [ 28 ] [ 29 ] [ 30 ]Theo Hiến pháp Na Uy, trải qua vào ngày 17 tháng 5 năm 1814 [ 31 ] được lấy cảm hứng từ Tuyên ngôn Độc lập của Hoa Kỳ và Cách mạng Pháp năm 1776 và 1789, Na Uy là một nhà nước quân chủ lập hiến đơn nhất với một mạng lưới hệ thống chính phủ nước nhà nghị viện, trong đó Quốc vương Na Uy là nguyên thủ vương quốc và thủ tướng là người đứng đầu chính phủ nước nhà. Quyền lực được phân tách giữa những nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp của cỗ máy chính quyền sở tại, theo lao lý của Hiến pháp, đóng vai trò là văn bản pháp lý tối cao của quốc gia .Quốc vương về mặt danh nghĩa là chủ thể giữ quyền hành pháp. Nhưng kể từ khi mạng lưới hệ thống chính phủ nước nhà nghị viện sinh ra, trách nhiệm của quốc vương hầu hết mang đặc thù đại diện thay mặt và nghi lễ [ 32 ] ví dụ điển hình như chỉ định chính thức và bãi nhiệm Thủ tướng và những bộ trưởng liên nghành khác trong chính phủ nước nhà hành pháp. Ngoài ra, Quốc vương cũng là Tổng tư lệnh của Lực lượng Vũ trang Na Uy, giữ chức vụ ngoại giao chính thức ở quốc tế và là hình tượng cho sự thống nhất vương quốc. Harald V của Nhà Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glücksburg lên ngôi Vua Na Uy năm 1991, hiện đang là Quốc vương nước này. [ 33 ] Haakon, Thái tử Na Uy, là người thừa kế hợp pháp và chính đáng của ngai vàng và Vương quốc .Trên trong thực tiễn, Thủ tướng là người thực thi những quyền hành pháp. Về mặt hiến pháp, quyền lập pháp được trao cho cả chính phủ nước nhà và Quốc hội Na Uy, nhưng trên thực tiễn thì Quốc hội chính là cơ quan lập pháp tối cao. [ 34 ] Na Uy có cấu trúc cơ bản là một nền dân chủ đại diện thay mặt. Quốc hội hoàn toàn có thể trải qua một luật đạo với hầu hết đơn thuần trong tổng số 169 đại biểu, được bầu trên cơ sở đại diện thay mặt tỷ suất từ 19 khu vực bầu cử trên cả nước cho một nhiệm kỳ bốn năm .Một đảng phải giành được số phiếu bầu chiếm 4 % tổng số phiếu trở lên trong cuộc bầu cử vương quốc thì mới hoàn toàn có thể giành được ghế trong Quốc hội. [ 35 ] Có tổng số 169 thành viên trong Quốc hội, được bầu từ 19 khu vuc bầu cử theo phương pháp đại trà phổ thông đầu phiếu, Giao hàng trong một nhiệm kỳ bốn năm .

Quốc hội Na Uy, được gọi là Storting (có nghĩa là Đại hội đồng), là cơ quan lập pháp tối cao của quốc gia. Quốc hội có thể luận tội các thành viên của chính phủ nếu hành vi của họ được tuyên bố là vi phạm hiến pháp. Nếu một nghi phạm bị tuyên bố là có tội, Quốc hội có quyền loại bỏ người này khỏi chính phủ. Sau cuộc bầu cử năm 2017, tổng cộng chín đảng có đại diện trong Quốc hội: Đảng Lao động (49 đại diện), Đảng Bảo thủ (45), Đảng Tiến bộ (27), Đảng Trung tâm (19), Đảng Cánh tả Xã hội (11), Đảng Dân chủ Thiên chúa giáo (8), Đảng Tự do (8), Đảng Xanh (1) và Đảng Đỏ (1).

Vị trí thủ tướng, người đứng đầu chính phủ nước nhà Na Uy, được trao cho một thành viên của Quốc hội, người nhận được sự tin tưởng của đa phần thành viên trong Quốc hội, thường thì thì thủ tướng là chỉ huy của đảng chính trị lớn nhất hoặc thủ lĩnh của liên minh đảng phái giành được thắng lợi trong cuộc bầu cử vương quốc. Một đảng duy nhất thường không có đủ ghế trong Quốc hội để tự mình xây dựng cơ quan chính phủ. Na Uy thường được điều hành quản lý bởi những chính phủ nước nhà thiểu số, được hình thành từ một liên minh đảng phái có chung tư tưởng chính trị .Thủ tướng là người chỉ định những thành viên của nội các, theo truyền thống cuội nguồn thì những thành viên của nội các chính là những thành viên của cùng một đảng chính trị với thủ tướng hoặc là thành viên của một đảng nằm trong liên minh xây dựng cơ quan chính phủ. Thủ tướng thực thi quyền lực tối cao của mình theo Hiến pháp. [ 36 ] Trước đây, Thủ tướng phải có hơn 50% số thành viên trong nội các của mình là thành viên của Giáo hội Na Uy, nghĩa là tối thiểu mười trong số 19 bộ trưởng liên nghành của Na Uy phải là thành viên của Giáo hội. Quy định này đã được bãi bỏ vào năm 2012 .Thông qua Hội đồng Nhà nước, một Viện cơ mật do quốc vương chủ trì, thủ tướng và nội các họp tại Cung điện Hoàng gia và chính thức hỏi ý kiến Quốc vương. Tất cả những dự luật của chính phủ nước nhà cần sự đồng ý chấp thuận chính thức của Quốc vương trước và sau khi trình diễn với Quốc hội thì mới hoàn toàn có thể thành luật. Tuy vậy việc phát hành luật đều đã được chính phủ nước nhà và QH nhất trí với nhau từ trước, Viện cơ mật chỉ mang đặc thù tượng trưng biểu lộ quyền lực tối cao của nhà vua mà thôi. [ 33 ]
Cung điện Hoàng gia Na Uy tại Oslo

Cơ quan lập pháp và hành pháp[sửa|sửa mã nguồn]

Trước đây, Quốc hội Na Uy ( Storting ) gồm 2 viện : Lagting ( tương tự Thượng viện ) và Odelsting ( tương tự Hạ viện ). Kể từ năm 2009, Quốc hội Na Uy bỏ việc phân loại Quốc hội thành Thương viện và Hạ viện và theo chính sách một viện ( unicameral ) với 169 nghị sĩ, nhiệm kỳ 4 năm .Chế độ bầu cử của Na Uy dựa trên nguyên tắc bỏ phiếu kín, bầu trực tiếp và theo tỷ suất. Cả nước có 19 đơn vị chức năng bầu cử. Những người chưa có quốc tịch Na Uy thì được quyền tham gia bầu cử ở địa phương, nếu đến ngày bầu cử họ đã sống liên tục ở Na Uy được 3 năm và cung ứng những điều kiện kèm theo chung về bầu cử .Các thành viên của Storting được bầu trực tiếp theo chính sách đại diện thay mặt tỷ suất tại mười chín khu vực bầu cử trên cả nước trong một mạng lưới hệ thống đa đảng vương quốc. [ 37 ] Trong lịch sử vẻ vang, cả Đảng Lao động ( thiên tả ) và Đảng Bảo thủ ( thiên hữu ) đều đóng vai trò quan trọng so với nền chính trị Na Uy. Vào đầu thế kỷ 21, Đảng Lao động đã nắm quyền sau cuộc bầu cử vương quốc năm 2005, trong một liên minh những đảng phái cánh tả được gọi là Liên minh Xanh – đỏ với hai đảng khác là Đảng Cánh tả Xã hội và Đảng Trung tâm. [ 38 ]Trong cuộc tổng tuyển cử năm 2009, cả hai đảng cánh hữu lớn nhất là Đảng Bảo thủ và Đảng Tiến bộ đã giành được nhiều ghế trong Quốc hội, nhưng vẫn không đủ để lật đổ liên minh Xanh-đỏ cầm quyền. Jens Stoltenberg, chỉ huy đảng Lao động, liên tục dành đủ số phiếu thiết yếu trải qua liên minh đa đảng của mình để liên tục làm Thủ tướng cho đến năm 2013. [ 39 ]Trong cuộc bầu cử vương quốc vào tháng 9 năm 2013, cử tri Na Uy đã chấm hết tám năm cầm quyền của Đảng Lao động. Hai đảng cánh hữu là Đảng Bảo thủ và Đảng Tiến bộ đã giành được thắng lợi dựa trên lời hứa về việc cắt giảm thuế, tiêu tốn nhiều hơn vào hạ tầng và giáo dục, dịch vụ tốt hơn và lao lý ngặt nghèo hơn về nhập cư, hai đảng đã liên minh với nhau để xây dựng nên một cơ quan chính phủ cầm quyền. Erna Solberg trở thành thủ tướng, nữ thủ tướng thứ hai sau Brundtland và thủ tướng bảo thủ tiên phong kể từ Syse. Solberg nói rằng thắng lợi của bà là ” một thắng lợi bầu cử lịch sử vẻ vang của những đảng phái cánh hữu “. [ 40 ]

Hệ thống tư pháp và thực thi pháp lý[sửa|sửa mã nguồn]

Na Uy sử dụng mạng lưới hệ thống Dân luật nơi lao lý được tạo ra và sửa đổi bởi Quốc hội và được kiểm soát và điều chỉnh trải qua những cơ quan tư pháp. Nó gồm có Tòa án tối cao gồm 20 thẩm phán thường trực và một Chánh án, những tòa phúc thẩm, TANDTC cấp thành phố và cấp Q., cùng với những hội đồng hòa giải. [ 41 ] Nhánh tư pháp độc lập với những nhánh hành pháp và lập pháp. Trong khi Thủ tướng là người chỉ định những Thẩm phán Tòa án Tối cao, việc đề cử phải được Quốc hội phê chuẩn và phải chính thức được Quốc vương xác nhận. Thẩm phán của những tòa án nhân dân cấp thấp hơn thường được Quốc vương chính thức chỉ định theo lời khuyên của Thủ tướng .Nhiệm vụ của Tòa án tối cao là kiểm soát và điều chỉnh mạng lưới hệ thống tư pháp Na Uy, lý giải Hiến pháp và thực thi lao lý được Quốc hội trải qua. Trong công dụng nhìn nhận tư pháp của mình, Tòa án tối cao giám sát những nhánh lập pháp và hành pháp để bảo vệ rằng hai nhánh này tuân thủ những lao lý của pháp lý phát hành. [ 41 ]

Luật pháp được thi hành tại Na Uy bởi Cơ quan cảnh sát Na Uy. Đó là một cơ quan cảnh sát quốc gia thống nhất gồm 27 cơ quan cảnh sát cấp quận và một số cơ quan chuyên môn, chẳng hạn như Cơ quan điều tra và truy tố tội phạm kinh tế và môi trường, được gọi là Økokrim; và Cục điều tra tội phạm quốc gia, được gọi là Kripos, đứng đầu mỗi cơ quan là một cảnh sát trưởng. Sở cảnh sát được lãnh đạo bởi Tổng cục cảnh sát quốc gia, báo cáo cho Bộ Tư pháp và Cảnh sát. Tổng cục cảnh sát được lãnh đạo bởi một ủy viên cảnh sát quốc gia. Ngoại lệ duy nhất là Cơ quan An ninh Cảnh sát Na Uy.

Na Uy đã bãi bỏ án tử hình cho hầu hết những loại tội phạm thường thì vào năm 1902. Cơ quan lập pháp Na Uy đã bãi bỏ án tử hình so với tội phản quốc trong cuộc chiến tranh và hành vi gây ra tội ác cuộc chiến tranh vào năm 1979. Trong Chỉ số Tự do báo chí truyền thông toàn thế giới năm 2007, Na Uy được xếp ở vị trí tiên phong ( cùng với Iceland ) trong tổng số 169 vương quốc. [ 42 ]Nhìn chung, khuôn khổ pháp lý và thể chế ở Na Uy được đặc trưng bởi mức độ minh bạch, nghĩa vụ và trách nhiệm và tính toàn vẹn cao, và sự Open của tham nhũng là rất ít. [ 43 ]Các nhà tù Na Uy nổi tiếng bởi sự nhân đạo, nhấn mạnh vấn đề vào việc tái tạo phạm nhân hơn là trừng phạt họ. Ở mức 20 %, tỷ suất tái phán quyết của Na Uy thuộc loại thấp nhất quốc tế. [ 44 ]

Quan hệ ngoại giao[sửa|sửa mã nguồn]

Về đối ngoại[sửa|sửa mã nguồn]

Sau cuộc chiến tranh quốc tế thứ hai, khác với nước láng giềng Thụy Điển và một vài vương quốc khác, Na Uy kiểm soát và điều chỉnh chủ trương đối ngoại từ việc ” trung lập hạn chế ” sang liên minh quân sự và gia nhập NATO ( 1949 ) để có sự bảo vệ của Mỹ và Tây Âu cho bảo mật an ninh và quốc phòng, vì Na Uy luôn luôn lo lắng tác động ảnh hưởng của Liên Xô ( nay là Nga ) trong Chiến tranh Lạnh. Na Uy tham gia lực lượng phản ứng nhanh của NATO ở Trung Đông, ủng hộ Mỹ trong hầu hết những yếu tố quốc tế. Cùng với những nước Bắc Âu khác, Na Uy chủ trương cải tổ Liên Hiệp Quốc, trong đó có Hội đồng bảo an nhằm mục đích bảo vệ dân chủ và quyền bình đẳng giữa những nước thành viên Liên Hiệp Quốc. Na Uy đang thực thi kế hoạch kiểm soát và điều chỉnh quan hệ đối ngoại, tập trung chuyên sâu nguồn lực nhiều hơn trong quan hệ với những nước mới nổi ( BRICS ) gồm có Brasil, Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Nam Phi nhằm mục đích tận dụng nguồn lực tăng trưởng của những nước này .Na Uy duy trì những đại sứ quán ở 82 vương quốc. [ 45 ] 60 vương quốc duy trì một đại sứ quán ở Na Uy, toàn bộ đều nằm ở Hà Nội Thủ Đô Oslo .Na Uy là thành viên sáng lập của Liên Hợp quốc ( Liên Hiệp Quốc ), Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương ( NATO ), Hội đồng châu Âu và Hiệp hội thương mại tự do châu Âu ( EFTA ) .Na Uy đã tham gia vào quy trình đàm phán Hiệp định Oslo, một nỗ lực không thành công xuất sắc để xử lý cuộc xung đột giữa Palestine và Israel .

Quan hệ với Liên minh châu Âu[sửa|sửa mã nguồn]

Na Uy đã đệ đơn xin gia nhập Liên minh châu Âu ( EU ) và những tổ chức triển khai tiền thân của nó vào những năm 1962, 1967 và 1992. Trong khi Đan Mạch, Thụy Điển và Phần Lan đều đã có được tư cách thành viên EU, cử tri Na Uy đã khước từ việc gia nhập EU trong những cuộc trưng cầu dân ý vào năm 1972 và 1994 .Sau cuộc trưng cầu dân ý năm 1994, Na Uy duy trì tư cách thành viên của mình trong Khu vực kinh tế tài chính châu Âu ( EEA ), một thỏa thuận hợp tác được cho phép vương quốc tiếp cận thị trường đơn nhất của Liên minh [ 46 ]

Với châu Á nói chung[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 1996, Quốc hội Na Uy trải qua ” Chiến lược châu Á ” nhằm mục đích tăng cường quan hệ chính trị và lan rộng ra hợp tác kinh tế tài chính, thương mại, văn hoá vĩnh viễn với những nước ở khu vực này. Hiện nay, Na Uy có quan hệ thương mại nhiều với Nhật Bản, Trung Quốc và ngày càng chú trọng đến khu vực Khu vực Đông Nam Á, trong đó có Nước Ta .

Vấn đề dân chủ, nhân quyền[sửa|sửa mã nguồn]

Là một trong những ưu tiên số 1 của Na Uy lúc bấy giờ. Bộ Ngoại giao Na Uy chịu sức ép rất lớn từ Quốc hội Na Uy về yếu tố này, do đó, phía Na Uy nhìn nhận cao chính sách đối thoại nhân quyền với những nước nói chung và với Nước Ta nói riêng .

Hạt và Khu vực đô thị[sửa|sửa mã nguồn]

Na Uy là một quốc gia đơn nhất, được chia thành mười tám hạt hành chính cấp 1 (fylke). Các hạt được quản lý thông qua các hội đồng hạt và thống đốc hạt (được bầu trực tiếp bởi hội đồng hạt). Ngoài ra, Nhà vua và chính phủ có đại diện ở mọi hạt bởi một Fylkesmann, người hoạt động như một Thống đốc[47]. Như vậy, Chính phủ trực tiếp đại diện ở cấp địa phương thông qua các văn phòng của Thống đốc hạt. Các hạt sau đó được chia thành 422 thành phố (cấp hai – kommuner), được quản lý bởi hội đồng thành phố, do một thị trưởng và một nội các điều hành nhỏ đứng đầu. Thủ đô của Oslo được coi là một hạt và một đô thị.

Na Uy có hai chủ quyền lãnh thổ hải ngoại : Jan Mayen và Svalbard. Có ba chủ quyền lãnh thổ nhờ vào tại Nam Cực và Subantarctic : Đảo Bouvet, Đảo Peter I và Đất Nữ hoàng Maud. Trên hầu hết những map, có một khu vực không được thống nhất giữa Đất Nữ hoàng Maud và Cực Nam cho đến ngày 12 tháng 6 năm năm ngoái, khi Na Uy chính thức sáp nhập khu vực đó [ 48 ] .
Na Uy và những chủ quyền lãnh thổ hải ngoại .Các hạt Na Uy gồm :
GDP của Na Uy từ 1865 đến 2004 Thủ đô Oslo của Na Uy, cũng là TT kinh tế tài chính của quốc gia

Na Uy có GDP bình quân đầu người cao thứ hai trong số các quốc gia châu Âu (chỉ xếp sau Luxembourg) và GDP bình quân đầu người (PPP) cao thứ sáu trên thế giới. Ngày nay, Na Uy được xếp hạng là quốc gia giàu thứ hai trên thế giới về giá trị tiền tệ, với mức dự trữ vốn lớn nhất trên đầu người lớn hơn bất kỳ quốc gia nào.[49] Theo CIA World Factbook, Na Uy là chủ nợ nước ngoài ròng.[50] Na Uy duy trì vị trí số một thế giới về Chỉ số phát triển con người của UNDP (HDI) trong sáu năm liên tiếp (2001-2006), và sau đó giành lại vị trí này vào năm 2009.[51] Mức sống ở Na Uy thuộc hàng cao nhất thế giới. Tạp chí Foreign Policy xếp Na Uy đứng cuối cùng trong Chỉ số các quốc gia thất bại năm 2009, đánh giá Na Uy là quốc gia hoạt động tốt và ổn định nhất thế giới.

Nền kinh tế tài chính Na Uy là một ví dụ về nền kinh tế tài chính hỗn hợp, một nhà nước phúc lợi tư bản thịnh vượng và một vương quốc dân chủ xã hội với sự tích hợp giữa kinh tế tài chính thị trường tự do và quyền sở hữu lớn của nhà nước trong 1 số ít nghành kinh tế tài chính quan trọng. Chăm sóc sức khỏe thể chất công cộng ở Na Uy là trọn vẹn không lấy phí. Nguồn thu của nhà nước từ tài nguyên vạn vật thiên nhiên có góp phần đáng kể từ ngành công nghiệp dầu khí. Na Uy có tỷ suất thất nghiệp khoảng chừng 4,8 %, với 68 % dân số trong độ tuổi 15-74 có việc làm. [ 52 ] 9,5 % dân số trong độ tuổi 18-66 nhận trợ cấp tàn tật [ 53 ] và 30 % lực lượng lao động được chính phủ nước nhà tuyển dụng, cao nhất trong số những nước OECD. [ 54 ] Năng suất lao động, cũng như mức lương trung bình mỗi giờ ở Na Uy đều thuộc hàng cao nhất trên quốc tế. [ 55 ] [ 56 ]Các giá trị bình đẳng của xã hội Na Uy đã giữ cho mức chênh lệch về lương giữa công nhân được trả lương thấp nhất so với CEO của hầu hết những công ty ít hơn nhiều so với những nền kinh tế tài chính phương Tây có trình độ tăng trưởng tương tự. [ 57 ] Điều này cũng được bộc lộ rõ trong thông số Gini cực kỳ thấp của Na Uy, cho thấy Na Uy là nước có mức bất bình đẳng thu nhập rất thấpNhà nước nắm quyền sở hữu lớn trong những ngành công nghiệp chủ chốt, như ngành công nghiệp dầu khí ( Statoil ), sản xuất nguồn năng lượng thủy điện ( Statkraft ), sản xuất nhôm ( Norsk Hydro ), ngân hàng nhà nước ( DNB ) và nhà cung ứng viễn thông ( Telenor ). Thông qua những công ty lớn này, chính phủ nước nhà trấn áp khoảng chừng 30 % giá trị CP tại Sở thanh toán giao dịch sàn chứng khoán Oslo. Khi những công ty không niêm yết được đưa vào, nhà nước thậm chí còn còn có CP cao hơn ( hầu hết từ quyền sở hữu giấy phép dầu trực tiếp ). Na Uy là một vương quốc luân chuyển lớn và có đội tàu vận tải đường bộ lớn thứ 6 quốc tế, với 1.412 tàu vận tải đường bộ thuộc chiếm hữu của Na Uy .Đất nước này rất giàu tài nguyên vạn vật thiên nhiên gồm có dầu mỏ, thủy điện, thủy hải sản, rừng và tài nguyên. Trữ lượng dầu mỏ và khí đốt tự nhiên rất lớn đã được phát hiện vào những năm 1960, dẫn đến sự bùng nổ trong nền kinh tế tài chính. Na Uy đã trở thành một trong những nước có mức sống cao nhất trên quốc tế một phần nhờ chiếm hữu một lượng lớn tài nguyên vạn vật thiên nhiên so với quy mô dân số. Năm 2011, 28 % ngân sách của nhà nước được tạo ra từ ngành công nghiệp dầu khí. [ 58 ]Na Uy là vương quốc tiên phong phát hành luật cấm phá rừng, để ngăn ngừa rừng mưa biến mất. Nước này công bố dự tính của mình tại Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Liên hợp quốc năm năm trước, cùng với Vương quốc Anh và Đức. Các loại mẫu sản phẩm thường tương quan đến việc phá rừng là gỗ, đậu nành, dầu cọ và thịt bò. Giờ đây Na Uy phải tìm một cách mới để phân phối những mẫu sản phẩm thiết yếu này mà không gây tác động ảnh hưởng xấu đi đến thiên nhiên và môi trường. [ 59 ]

Những cuộc trưng cầu dân ý năm 1972 và 1994 cho thấy người dân Na Uy muốn ở bên ngoài Liên minh châu Âu (EU). Tuy nhiên, Na Uy cùng với Iceland và Liechtenstein, tham gia vào thị trường chung Liên minh châu Âu thông qua thoả thuận Vùng Kinh tế châu Âu (EEA). Hiệp ước EEA giữa các quốc gia Liên minh châu Âu và các quốc gia EFTA – đã được đưa vào luật pháp Na Uy thông qua “EØS-loven”[60] – miêu tả quá trình áp dụng các quy định của Liên minh châu Âu tại Na Uy và các quốc gia EFTA. Điều này khiến Na Uy trở thành một thành viên tham gia sâu vào đa số các lĩnh vực của thị trường nội bộ Liên minh châu Âu. Tuy nhiên, một số lĩnh vực, như nông nghiệp, dầu khí và đánh cá, không hoàn toàn phải tuân thủ Hiệp ước EEA. Na Uy cũng tham gia vào Thoả thuận Schengen và nhiều thoả thuận liên chính phủ khác giữa các quốc gia thành viên Liên minh châu Âu.

Đồng tiền tệ vương quốc là Krone Na Uy .
Sản xuất dầu là TT của nền kinh tế tài chính Na Uy từ những năm 1970, với quyền sở hữu lớn của nhà nước ( mỏ dầu Heidrun )Na Uy là nước xuất khẩu dầu lớn thứ năm và xuất khẩu khí lớn thứ ba trên quốc tế, nhưng vương quốc này lại không phải là thành viên của OPEC. Năm 1995, cơ quan chính phủ Na Uy đã xây dựng một Quỹ góp vốn đầu tư vương quốc, sẽ được hỗ trợ vốn bằng những khoản thu từ dầu mỏ, gồm có thuế, cổ tức, lệch giá bán hàng và phí cấp phép. Điều này nhằm mục đích giảm sự nhờ vào của nền kinh tế tài chính vào nguồn thu từ dầu mỏ, giảm thiểu sự không không thay đổi từ thực trạng dịch chuyển của giá dầu và cung ứng một nguồn kinh phí đầu tư cho quỹ hưu trí của quốc gia trong toàn cảnh già hóa dân số .nhà nước trấn áp tài nguyên dầu mỏ trải qua sự tích hợp giữa quyền sở hữu một phần của nhà nước so với những công ty khai thác dầu lớn ( với tỷ suất chiếm hữu khoảng chừng 62 % so với công ty Statoil vào năm 2007 ) và công ty Petoro trọn vẹn thuộc chiếm hữu của nhà nước, có giá trị thị trường gấp đôi so với Statoil và SDFI. Cuối cùng, chính phủ nước nhà trấn áp việc cấp phép thăm dò và sản xuất của những khu khai thác. Các quỹ góp vốn đầu tư vào thị trường kinh tế tài chính tăng trưởng bên ngoài Na Uy. Quy tắc ngân sách ( Handlingsregelen ) là tiêu tốn không quá 4 % quỹ mỗi năm ( được coi là cống phẩm thông thường từ quỹ ) .

Từ năm 1966 đến 2013, các công ty Na Uy đã khoan tổng cộng 5085 giếng dầu, chủ yếu ở Biển Bắc.[61] Trong đó có 3672 giếng dầu là utviklingsbrønner (khai thác thường xuyên);[61] 1413 là letebrønner (thăm dò); và 1405 đã chấm dứt khai thác (avsluttet).[61]

Các mỏ dầu chưa trong giai đoạn khai thác bao gồm: mỏ dầu Wisting Central – với trữ lượng ước tính trong năm 2013 là 65-156  triệu thùng dầu và 10 đến 40 tỷ foot khối (0,28 đến 1,13 tỷ mét khối) khí đốt.[62] cùng với đó là mỏ dầu Castberg (Castberg-feltet [62]) có trữ lượng ước tính 540 triệu thùng dầu, và 2 đến 7 tỷ foot khối (57 đến 198 triệu mét khối) khí đốt.[63] Cả hai mỏ dầu đều nằm ở Biển Barents.

Na Uy cũng là nước xuất khẩu thủy hải sản lớn thứ hai quốc tế ( về giá trị, sau Trung Quốc ). [ 64 ] [ 65 ] Thủy sản được nuôi từ những trang trại và thủy hải sản đánh bắt cá là loại sản phẩm xuất khẩu lớn thứ hai của Na Uy ( sau dầu / khí tự nhiên ) được đo bằng giá trị. [ 66 ] [ 67 ]Các nhà máy sản xuất thủy điện tạo ra khoảng chừng 98 – 99 % sản lượng điện của Na Uy, nhiều hơn bất kể vương quốc nào khác trên quốc tế. [ 68 ]
Na Uy có nhiều tài nguyên tài nguyên quan trọng và năm 2013, sản lượng tài nguyên của nước này trị giá 1,5 tỷ USD ( theo tài liệu khảo sát địa chất Na Uy ). Các tài nguyên có giá trị nhất là calci cacbonat ( đá vôi ), đá thiết kế xây dựng, nepheline syenite, olivine, sắt, titan và niken. [ 69 ]
Giao thông vận tải đường bộ ở Na Uy chịu tác động ảnh hưởng lớn bởi tỷ lệ dân số thấp, hình dạng hẹp và đường bờ biển dài của Na Uy. Na Uy có truyền thống lịch sử truyền kiếp về giao thông vận tải đường thủy, nhưng vận tải đường bộ đường đi bộ, đường tàu và hàng không đã tăng tầm quan trọng trong thế kỷ 20. Do tỷ lệ dân số thấp, giao thông vận tải công cộng có phần ít được chú trọng ở những vùng nông thôn của Na Uy, tuy nhiên giao thông vận tải công cộng ở những thành phố rất tăng trưởng. Việc thiết kế xây dựng một mạng lưới hệ thống đường tàu cao tốc mới tiếp nối những thành phố lớn nhất của vương quốc hiện cũng đang trong quy trình tranh luận. [ 70 ] [ 71 ]Trung bình mỗi người Na Uy tham gia giao thông vận tải khoảng chừng 70 phút mỗi ngày. Năm 2008 có khoảng chừng 8 % vận tải đường bộ hành khách được triển khai bằng giao thông vận tải công cộng ; vận tải đường bộ đường đi bộ là phương pháp vận tải đường bộ công cộng hầu hết. [ 72 ] Con số này đã tăng lên 10 % trong năm 2017. [ 73 ] Ngành giao thông vận tải vận tải đường bộ chiếm tỷ suất 4,1 % trong cơ cấu tổ chức tổng sản phẩm quốc dân và 6,6 % lực lượng lao động vào năm 2006. [ 72 ] Theo một báo cáo giải trình trong năm 2013 của Diễn đàn Kinh tế quốc tế, [ 74 ] Na Uy đứng thứ 83 trong tổng số 140 vương quốc về chất lượng đường đi bộ, 47/122 về chất lượng hạ tầng đường tàu, 25/140 về chất lượng hạ tầng cảng và 54 / 140 về mạng lưới giao thông vận tải đường đi bộ .Mạng lưới đường tàu chính của Na Uy gồm có 4.114 kilômét ( 2.556 mi ) đường tàu khổ tiêu chuẩn, trong đó 242 kilômét ( 150 mi ) là đường đôi và 64 kilômét ( 40 mi ) là đường tàu cao tốc ( 210 km / h ) [ 75 ] Toàn bộ mạng lưới đường tàu thuộc chiếm hữu của Cơ quan quản trị đường tàu vương quốc Na Uy. [ 76 ] Tất cả những chuyến tàu chở khách trong nước ngoại trừ những chuyến tàu tốc hành trường bay đều được điều hành quản lý bởi Norges Statsbaner ( NSB ). [ 77 ] Một số công ty quản lý và điều hành tàu chở hàng. [ 78 ] Các khoản góp vốn đầu tư vào hạ tầng và bảo dưỡng được hỗ trợ vốn trải qua ngân sách nhà nước [ 76 ]. NSB quản lý và điều hành những chuyến tàu đường dài, gồm có những chuyến tàu đêm, dịch vụ khu vực và bốn mạng lưới hệ thống đường tàu ngoại ô xung quanh những thành phố Oslo, Trondheim, Bergen và Stavanger. [ 79 ] Tàu điện có ở những thành phố lớn như Oslo, Trondheim và Bergen. Hệ thống tàu điện ngầm duy nhất của Na Uy nằm ở thủ đô hà nội Oslo .Na Uy chiếm hữu một mạng lưới đường đi bộ có chiều dài 92.946 kilômét ( 57.754 mi ), trong đó 72.033 kilômét ( 44.759 mi ) được trải nhựa và 664 kilômét ( 413 mi ) là đường cao tốc. [ 80 ] Các tuyến đường đi bộ được chia làm bốn cấp bậc : vương quốc, hạt, thành phố và tư nhân, với những tuyến quốc lộ và hạt lộ quan trọng nhất được đánh số. Các tuyến đường vương quốc quan trọng nhất là một phần của sơ đồ Mạng lưới Đường bộ Quốc tế Châu Âu và hai tuyến điển hình nổi bật nhất là E6 đi theo hướng bắc-nam qua hàng loạt vương quốc, trong khi E39 đi dọc theo vùng ven biển phía tây. Các tuyến đường quốc lộ và hạt lộ được quản trị bởi Cục quản trị đường đi bộ Công cộng Na Uy. [ 81 ]Trong năm 2007, có 2,6 triệu xe hơi ở Na Uy, tỉ lệ là 444 chiếc trên 1000 dân cư. [ 72 ]. Từ năm 2007 đến 2011, xe xe hơi diesel chiếm hơn 70 % số xe mới, tuy nhiên số lượng này giảm xuống còn 40 % trong năm năm ngoái. [ 82 ]Na Uy có số lượng xe sạc điện lớn nhất thế giới tính theo đầu người, thành phố Oslo cũng được công nhận là thủ đô hà nội xe sạc điện của quốc tế. [ 83 ] [ 84 ] [ 85 ] Vào tháng 3 năm năm trước, Na Uy đã trở thành vương quốc tiên phong trên quốc tế có hơn 1/100 xe luân chuyển hành khách trên đường là xe sạc điện. [ 86 ] Ô tô điện của Na Uy rất thân thiện với thiên nhiên và môi trường vì gần 100 % điện năng được tạo ra từ thủy điện. [ 87 ] Tính đến tháng 12 năm năm trước, tổng số 43.442 xe sạc điện đã được ĐK tại Na Uy. [ 88 ]Có tổng số 98 trường bay ở Na Uy, [ 50 ] trong đó có 46 trường bay được quản lý bởi công ty Avinor thuộc chiếm hữu của nhà nước. [ 89 ] Có bảy trường bay tại Na Uy đạt được hơn một triệu lượt khách mỗi năm. [ 90 ]Mỗi hạt chịu nghĩa vụ và trách nhiệm quản lý mạng lưới hệ thống xe buýt và thuyền chở khách trong địa phận của họ, [ 91 ] [ 92 ]. Có tổng số 6.194 xe buýt hoạt động giải trí trong năm 2007 ; lệch giá bán vé là 3.721 triệu NOK trong khi ngành vận tải đường bộ xe buýt nhận được trợ cấp của cơ quan chính phủ là 3,393 triệu NOK. [ 93 ]Thương Mại Dịch Vụ xe buýt và thuyền chở khách thường được điều hành quản lý bởi những công ty tư nhân theo hợp đồng với hạt hoặc cơ quan giao thông vận tải công cộng của họ ( như Ruter hoặc Vestviken Kollektivtrafikk ). Dịch Vụ Thương Mại xe khách đường dài được điều hành quản lý bởi nhiều công ty khác nhau, hầu hết đều hợp tác trải qua NOR-WAY Bussekspress. [ 94 ] Ở Bắc Na Uy ( đa phần từ Fauske và xa hơn về phía bắc ) dịch vụ xe khách đường dài được điều hành quản lý bởi những hạt .Cơ sở hạ tầng ven biển được quản lý bởi Cơ quan quản trị ven biển Na Uy, [ 95 ] trong khi cảng được quản lý bởi những thành phố. [ 95 ] [ 96 ] Na Uy có 90.000 kilômét ( 56.000 mi ) bờ biển, 400.000 tàu vui chơi [ 95 ] và 715 tàu thương mại. [ 80 ] Na Uy là vương quốc chiếm hữu đội tàu lớn thứ năm, chiếm 5 % số lượng tàu biển của quốc tế ; [ 97 ]Phà có vai trò quan trọng trong việc chuyển dời giữa những vịnh hẹp và những hòn đảo. Có khoảng chừng hơn một trăm bến phà ở Na Uy. Phà chở khách nhanh hoạt động giải trí ở nhiều vịnh hẹp và hòn đảo làm cho việc đi lại bằng đường thủy nhanh và tiện hơn nhiều so với đường đi bộ ; một số ít hòn đảo nhỏ còn có dịch vụ xe buýt đường thủy. [ 98 ]Ngành công nghiệp chế biến dầu mỏ và khí đốt tự nhiên sử dụng mạng lưới hệ thống đường ống để luân chuyển dầu và khí đốt từ thềm lục địa Na Uy đến những xí nghiệp sản xuất chế biến trên khắp lục địa ; mạng lưới hệ thống đường ống có tổng chiều dài là 9.481 kilômét ( 5.891 mi ) [ 80 ]. Công ty Gassco thuộc chiếm hữu của chính phủ nước nhà quản lý toàn bộ những đường ống khí đốt tự nhiên ; trong năm 2006, 88 tỷ mét khối khí đã được luân chuyển trải qua những đường ống này [ 99 ]
Dân số Na Uy là 5.096.300 người vào tháng 10 năm 2013. Đa số người Na Uy thuộc sắc tộc Na Uy, một nhóm người Germanic Bắc. Người bản xứ người Sami theo truyền thống lịch sử sống ở những vùng TT và phía bắc Na Uy và Thuỵ Điển cũng như vùng bắc Phần Lan và tại Nga trên Bán đảo Kola. Một hội đồng thiểu số vương quốc khác là người Kven có nguồn gốc từ những người nói tiếng Phần Lan đã tới miền bắc Na Uy ở thế kỷ XVIII đến thế kỷ XX. Từ thế kỷ 19 đến những năm 1970, cơ quan chính phủ Na Uy đã nỗ lực đồng điệu cả người Sámi và người Kven, khuyến khích họ đồng ý ngôn từ, văn hóa truyền thống và tôn giáo hầu hết. [ 100 ] Do quy trình ” Na Uy hóa ” này, nhiều mái ấm gia đình có tổ tiên là người Sámi hoặc Kven hiện được xác lập là người thuộc sắc tộc Na Uy. [ 101 ] Các nhóm khác tự nhận là thiểu số vương quốc Na Uy gồm người Do Thái, Forest Finns, Roma / Gypsies và người Rumani / Travellers .
Năm 2012, một nghiên cứu và điều tra chính thức cho thấy 86 % [ 102 ] dân số có tối thiểu một người cha hoặc người mẹ được sinh ra ở Na Uy. Hơn 710.000 người ( 13 % dân số ) [ 103 ] là người nhập cư ; gồm có cả 117.000 trẻ nhỏ được sinh ra ở Na Uy nhưng có cha mẹ là người nhập cư .Trong tổng số 710.000 người nhập cư và con cháu của họ :
Năm 2013, cơ quan chính phủ Na Uy cho biết 14 % dân số Na Uy là người nhập cư hoặc là người sinh ra ở Na Uy nhưng có cả cha lẫn mẹ là người nhập cư. Khoảng 6 % dân số là người nhập cư đến từ EU, Bắc Mỹ và Úc, và khoảng chừng 8,1 % dân số là người nhập cư đến từ Châu Á Thái Bình Dương, Châu Phi và Châu Mỹ Latinh. [ 104 ]Năm 2012, chỉ có 40.262 người nhập cư có quốc tịch Na Uy ( tỉ lệ 62,2 % ). [ 105 ]Người nhập cư thường định cư ở những đô thị lớn của Na Uy. Các thành phố có tỷ suất người nhập cư cao nhất trong năm 2012 là Oslo ( 32 % ) và Drammen ( 27 % ). [ 106 ] Innvandrere og norskfødte med innvandrerforeldre, 25 tháng 4 năm 2013 Thống kê Na Uy [ 106 ] Theo Reuters, Oslo là ” thành phố tăng trưởng nhanh nhất ở châu Âu vì thực trạng nhập cư ngày càng tăng “. [ 107 ] Trong những năm gần đây, nhập cư đã chiếm phần nhiều trong tăng trưởng dân số của Na Uy. Trong năm 2011, 16 % trẻ sơ sinh có cha mẹ là người nhập cư .Vào thế kỷ 19, trong toàn cảnh kinh tế tài chính khó khăn vất vả ở Na Uy, hàng chục ngàn người đã di cư sang Hoa Kỳ và Canada. Nhiều người đã đến định cư ở vùng Trung Tây và Tây Bắc Thái Bình Dương. Năm 2006, theo Cục tìm hiểu dân số Hoa Kỳ, gần 4,7 triệu người được xác lập là người Mỹ gốc Na Uy, [ 108 ] lớn hơn cả số người Na Uy sống ở Na Uy. [ 109 ] Trong cuộc tìm hiểu dân số ở Canada năm 2011, 452.705 công dân Canada được xác lập là có nguồn gốc Na Uy. [ 110 ]Tính đến ngày 1 tháng 1 năm 2013, số người thuộc diện là dân nhập cư hoặc dân số ra ở Na Uy nhưng có cha mẹ là người nhập cư quốc tế đã lên tới số lượng 710.465, tương tự 14,1 % dân số, [ 104 ] tăng từ số lượng 183.000 người vào năm 1992. Tỉ lê nhập cư hàng năm đã tăng liên tục kể từ năm 2005. Điều này đa phần là do sự ngày càng tăng dân nhập cư tới từ những nước thuộc EU, đặc biệt quan trọng là từ Ba Lan. [ 111 ]

Các nhóm người nhập cư lớn nhất

(Thế hệ 1 và 2) [112]

Quốc gia	Dân số
Ba Lan	97.196
Litva	37.638
Thụy Điển	36.315
Somalia	28.696
nước Đức	24.601
Iraq bao gồm cả khu vực Kurdistan	22,493
Syria	20.823
Philippines	20,537
Pakistan	19.973
Eritrea	19.957

Năm 2012, hội đồng người nhập cư ( gồm có người nhập cư và trẻ nhỏ sinh ra ở Na Uy có cha mẹ là người nhập cư ) đã đạt mức kỷ lục. [ 104 ] Số người nhập cư vào Na Uy trong năm 2012 là 47.300 người ( cao hơn 300 người so với năm 2011 ), trong khi nhập cư chiếm 72 % tăng trưởng dân số của Na Uy. [ 113 ] 17 % trẻ sơ sinh được sinh ra bởi cha mẹ là người nhập cư. [ 104 ] Con cái của những bậc cha mẹ người Pakistan, Somalia và Nước Ta tạo thành những nhóm lớn nhất của toàn bộ người Na Uy được sinh ra bởi cha mẹ là người nhập cư. [ 114 ]Người Na Uy gốc Pakistan là nhóm thiểu số không có nguồn gốc châu Âu lớn nhất ở Na Uy. Hầu hết trong số 32.700 dân cư của nhóm này sống trong và xung quanh thành phố Oslo. Dân số nhập cư tới từ Iraq và Somalia đã tăng đáng kể trong những năm gần đây. Sau khi EU lan rộng ra số thành viên vào năm 2004, một làn sóng người nhập cư đã đến Na Uy từ những nước Trung và Bắc Âu, đặc biệt quan trọng là Ba Lan, Thụy Điển và Litva. Số người nhập cư trong năm 2011 hầu hết là từ Ba Lan, Litva và Thụy Điển. [ 115 ] Các chủ trương tương quan đến yếu tố nhập cư là chủ đề của nhiều cuộc tranh luận ở Na Uy .
Nhà thờ Bắc Cực ở Tromsø được xem là hình tượng của Kitô giáo ở Na Uy .

Tương tự như các quốc gia vùng Scandinavia khác, người Na Uy theo một hình thức ngoại giáo Germanic được gọi là ngoại giáo Na Uy. Tới cuối thế kỷ XI, khi Na Uy đã Ki-tô hoá, việc theo và thực hiện các nghi thức tôn giáo Na Uy bị cấm. Tuy nhiên, các đạo luật chống ngoại giáo đã bị dỡ bỏ hồi đầu thế kỷ XX.[cần dẫn nguồn] Nhiều tàn dư của tôn giáo bản xứ và các đức tin Na Uy vẫn còn tồn tại ngày nay, gồm những cái tên, những cái tên liên quan tới các thành phố và địa điểm, những ngày trong tuần, và nhiều phần khác trong ngôn ngữ hàng ngày.

Nhiều người trong hội đồng thiểu số Sami vẫn giữ tôn giáo shamanistic của họ tới tận thế kỷ XVIII khi họ cải theo Thiên chúa giáo bởi những nhà truyền giáo Đan Mạch-Na Uy .Theo thống kê lúc bấy giờ những tôn giáo ở Na Uy phân ra như sau : Kháng Cách dòng Giáo hội Luther 85.7 %, Chính Thống giáo 1 %, Công giáo Rôma 1 %, Cơ đốc giáo khác 2.4 %, Hồi giáo 1.8 %, tôn giáo khác 8.1 % .Trong số những tôn giáo không phải Kitô giáo, đạo Hồi là lớn nhất, chiếm khoảng chừng 1.5 % tổng dân số : Chủ yếu đạo này là thuộc những hội đồng người Somalia, Ả Rập, người Albani, người Pakistan và người Thổ Nhĩ Kỳ. Các tôn giáo khác với chưa tới 1 % dân số gồm Đạo Do Thái ( xem Người Do Thái ở Na Uy ), Giáo hội những Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giê Su Ky Tô, và Nhân Chứng Jehovah Những người nhập cư từ Ấn Độ đã đưa Hindu giáo tới Na Uy, nhưng chỉ chiếm 0.50 % dân số. Phật giáo ở Na Uy có 11 tổ chức triển khai, được thống nhất dưới tổ chức triển khai Hội Phật giáo Na Uy, với xấp xỉ 10.000 Phật tử, chiếm 0.42 % dân số. [ 116 ] Khoảng 1.5 % người Na Uy tham gia Thương Hội Nhân văn Na Uy. Khoảng 5 % dân số không theo đạo nào. [ 117 ]

Các ngôn từ[sửa|sửa mã nguồn]

Ngôn ngữ Na Uy Bắc Germanic có hai hình thức viết chính thức, Bokmål và Nynorsk. Chúng được sử dụng chính thức như nhau, ví dụ chúng đều được dùng trong hành chính công cộng, trong các trường học, nhà thờ, đài và vô tuyến, nhưng Bokmål được đại đa số người sử dụng, khoảng 85-90%. Khoảng 95% dân số sử dụng tiếng Na Uy như tiếng mẹ đẻ, dù nhiều người nói các thổ ngữ có thể khác biệt rất nhiều so với ngôn ngữ viết. Nói chung các thổ ngữ Na Uy có thể hiểu lẫn nhau, dù một số thổ ngữ có thể đòi hỏi một số cố gắng. Nhiều ngôn ngữ Sami Finno-Ugric được nói và viết trên khắp đất nước, đặc biệt ở phía bắc, bởi người Sami. Nhà nước công nhận những ngôn ngữ đó là ngôn ngữ chính thức và những người sử dụng chúng có quyền được nhận giáo dục bằng ngôn ngữ Sami không cần biết nơi sinh sống, và nhận được thông tin từ chính phủ bằng nhiều ngôn ngữ Sami. Cộng đồng thiểu số Kven nói tiếng Phần Lan/ngôn ngữ Kven Finno-Ugric.

Các ngoại ngữ chính (primærfremmedspråk) được dạy tại Na Uy là tiếng Anh, tiếng Đức và tiếng Pháp. Mọi người có thể liên hệ với chính quyền hay trải qua các kỳ thi bằng bất kỳ ngôn ngữ nào trong ba ngôn ngữ chính trên cũng như hai ngôn ngữ Bắc Germanic (tiếng Đan Mạch và tiếng Thuỵ Điển)[cần dẫn nguồn]. Tiếng Đức, tiếng Pháp và tiếng Tây Ban Nha cũng thường được dạy như ngôn ngữ thứ hai hoặc thường xuyên hơn là ngôn ngữ thứ ba. Tiếng Nga, tiếng Nhật, tiếng Ý, tiếng Latin và tiếng Trung (tiếng phổ thông) được giảng dạy ở một số trường, chủ yếu ở các thành phố. Theo truyền thống, tiếng Anh, tiếng Đức và tiếng Pháp được coi là các ngoại ngữ chính ở Na Uy.

Bất kỳ học viên Na Uy nào có cha mẹ là người nhập cư đều được khuyến khích học tiếng Na Uy. nhà nước Na Uy phân phối những khoá học tiếng cho người nhập cư muốn có được quyền công dân Na Uy .Tiếng Na Uy rất giống với những ngôn từ Bắc Germanic khác, tiếng Thuỵ Điển và tiếng Đan Mạch. Cả ba ngôn từ đều hoàn toàn có thể hiểu được lẫn nhau và hoàn toàn có thể, nói chung, được sử dụng trong tiếp xúc giữa người dân những nước vùng Scandinavia .
Na Uy đã liên tục đứng đầu quốc tế về Chỉ số Phát triển Con người ( HDI ) của Liên Hiệp Quốc kể từ năm 2013. [ 118 ] Trong những năm 1800, ngược lại, thực trạng nghèo khó và những bệnh truyền nhiễm lan rộng ở Na Uy cùng với nạn đói và dịch bệnh, tuy nhiên đến những năm 1900 đã được cải tổ rất nhiều .Các loại bệnh nổi bật ở Na Uy đã đổi khác từ những bệnh truyền nhiễm sang những bệnh không lây nhiễm và những bệnh mãn tính như bệnh tim mạch. Bất bình đẳng và phân biệt xã hội vẫn còn hiện hữu trong dịch vụ y tế công cộng ở Na Uy thời nay. [ 119 ]Năm 2013, tỷ suất tử trận ở trẻ sơ sinh là 2,5 trên 1.000. Ti lệ so với những bé gái là 2,7 và bé trai là 2,3, đây là tỷ suất tử trận trẻ sơ sinh thấp nhất ở những bé trai từng được ghi nhận ở Na Uy. [ 120 ]
Quyền Tự do tư tưởng đã được pháp luật ở Điều 100 trong Hiến pháp Na Uy. Tự do tôn giáo được ghi trong Điều 2 Hiến pháp, điều này cũng pháp luật quốc giáo là ” Phúc âm Luther “. Báo chí không bị kiểm duyệt. Các tổng biên tập tự mình phải thận trọng, nhằm mục đích bảo vệ bí hiểm cá thể của mọi người và những quyền dân sự khác. ( Vær Varsom-plakaten – Wikipedia Na Uy, xem [ 4 ] bản dịch sang tiếng Anh ) .Đài phát thanh và truyền hình công cộng không bị sự can thiệp của chính phủ nước nhà, dù giấy phép truyền thanh, truyền hình phụ thuộc vào vào đặc thù của chương trình. Phát sóng quảng cáo bị quản trị, với 1 số ít số lượng giới hạn đặc biệt quan trọng về những thông tin quảng cáo chính trị có trả tiền và quảng cáo trực tiếp tới trẻ nhỏ .Hiến pháp cấm những luật có hiệu lực hiện hành trong quá khứ, việc trừng phạt dựa trên những luật và những quyết định hành động toà án, và việc sử dụng tra tấn. Tử hình với những tội nặng trong thời hạn cuộc chiến tranh đã bị huỷ bỏ năm 1979. [ 121 ]

Năm 1999, các thoả ước Nhân quyền của Liên hiệp quốc và Hội đồng châu Âu đã được đưa thành luật pháp ở Na Uy (menneskerettsloven) và chúng có quy chế ưu tiên chỉ sau hiến pháp.[122]
Tuy nhiên, các luật sư Na Uy đã gia nhập Uỷ ban chống Tra tấn của Hội đồng châu Âu nhằm thể hiện sự lo ngại của mình với sự giam giữ lâu ngày với những người bị kiện tụng và việc sử dụng hình phạt biệt giam ở Na Uy, coi nó là hình thức tra tấn.[123] Thời gian xử lý đơn xin nhập cư dài cũng như việc xử lý những người định cư bất hợp pháp cũng đang bị tranh cãi.

Năm 2005, những thoả ước quốc tế chống phân biệt nam nữ và dòng giống đã được đưa vào ( nhưng không vượt hơn ) pháp luật Na Uy. Tổ chức Ân xá Quốc tế gần đây đã quan tâm tới thực trạng đấm đá bạo lực chống phụ nữ ở Na Uy và sự thiếu vắng dịch vụ chăm nom những nạn nhân đấm đá bạo lực. [ 124 ]

Na Uy có chế độ nghĩa vụ quân sự bắt buộc với nam giới. Việc thực hiện nghĩa vụ quân sự bắt đầu ở tuổi 18 cho lần phục vụ đầu tiên (førstegangstjeneste) trong thời gian sáu tới mười hai tháng (việc này có thể bắt đầu từ tuổi 17 theo sở thích cá nhân). Sau khi hoàn thành giai đoạn nghĩa vụ quân sự đầu tiên, các quân nhân được chuyển sang các đơn vị phục vụ, và có thể được triệu tập cho các đợt huấn luyện theo giai đoạn (repetisjonstjeneste) cho tới tuổi 44. Những người từ chối nghĩa vụ quân sự sẽ phải phục vụ mười hai tháng cho một hoạt động dịch vụ dân sự quốc gia. Nếu người đó từ chối thực hiện hoạt động này (sesjon), theo đó bất kỳ sự từ chối nào với nghĩa vụ quân sự tương lai được đề cập tới, anh ta có thể bị truy tố. Một người dường như thích hợp để thực hiện nghĩa vụ và không phải là một người từ chối thực hiện nghĩa vụ, nhưng vẫn từ chối thực hiện hoạt động quân sự cũng có thể bị truy tố. Những thay đổi trong cơ cấu các lực lượng vũ trang đã dẫn tới nhu cầu về nghĩa vụ quân sự bắt buộc giảm đi, và số nam giới cần thiết cũng đang sụt giảm.

Na Uy được coi là một vương quốc cấp tiến, đã vận dụng nhiều lao lý và chủ trương để tương hỗ cho quyền hạn của phụ nữ, quyền của người thiểu số và quyền hạn của những người đồng tính. Đầu năm 1884, Thương Hội Quyền phụ nữ Na Uy được xây dựng. [ 125 ] Họ đã hoạt động thành công xuất sắc để công nhận những quyền được giáo dục của phụ nữ, quyền bầu cử của phụ nữ, quyền thao tác và trải qua nhiều chủ trương bình đẳng giới khác. Từ những năm 1970, bình đẳng giới cũng được tôn vinh trong chương trình nghị sự của nhà nước, với việc xây dựng một cơ quan công quyền để thôi thúc bình đẳng giới .Năm 1990, một pháp luật trong hiến pháp Na Uy đã được sửa đổi tương quan dến yếu tố trao quyền thừa kế cho ngai vàng Na Uy, theo đó đứa con lớn nhất của vị quốc vương sẽ luôn được trao quyền kế vị bất kể giới tính là nam hay nữ [ 126 ]Người Sámi ( một dân tộc thiểu số ) trong nhiều thế kỷ đã phải đương đầu sự phân biệt đối xử và lạm dụng. [ 127 ] Na Uy đã bị chỉ trích rất nhiều bởi hội đồng quốc tế về chủ trương Na Uy hóa và phân biệt đối xử so với những dân tộc thiểu số của quốc gia. [ 128 ] Tuy nhiên, vào năm 1990, Na Uy là vương quốc tiên phong công nhận Công ước về Bộ lạc và Dân tộc Bản địa được Liên Hiệp Quốc khuyến nghị .Đồng tính đã chính thức bị vô hiệu khỏi tội danh hình sự năm 1972 và hôn nhân gia đình đồng giới dân sự đã được lao lý năm 1993. Theo cơ quan Thống kê Na Uy ( SSB ), 192 cuộc hôn nhân gia đình đồng giới đã được ghi nhận từ năm 2004. Từ năm 2002, những cặp đồng giới đã hoàn toàn có thể được nuôi con của người kia từ những cuộc hôn nhân gia đình trước, dù việc cùng nhận con nuôi mãi tới năm 2007 mới được phép. Vào ngày 1 tháng 1 năm 2009, Na Uy đã trở thành vương quốc thứ sáu trao quyền bình đẳng hôn nhân gia đình cho những cặp đồng giới .

Xếp hạng quốc tế[sửa|sửa mã nguồn]

Lịch sử văn học Na Uy bắt đầu với những bài thơ Eddaic và thơ skaldic ngoại giáo ở thế kỷ thứ IX và thứ X với những nhà thơ như Bragi Boddason và Eyvindr Skáldaspillir. Sự xuất hiện của Thiên chúa giáo ở khoảng năm 1000 đã đưa Na Uy tiếp xúc với những tri thức, tiểu sử các vị thánh, và lịch sử bằng chữ viết của châu Âu thời Trung Cổ. Hoà trộn với truyền thống khẩu ngữ địa phương và ảnh hưởng của Ireland nó đã dẫn tới giai đoạn phát triển rực rỡ của văn chương ở cuối thế kỷ XII đầu thế kỷ XIII. Các tác phẩm chính của giai đoạn này gồm Historia Norwegie, Thidreks saga và Konungs skuggsjá.

Thời kỳ Liên minh Scandinave và Liên minh Đan Mạch-Na Uy ( 1387 — 1814 ) có ít tác phẩm văn học Na Uy Open, ngoại trừ 1 số ít tác phẩm đáng quan tâm của Petter Dass và Ludvig Holberg. Trong vở kịch Peer Gynt của mình, Ibsen đã gọi quá trình này là ” Hai lần hai trăm năm bóng tối / nghiền ngẫm về cuộc đua của những chú khỉ “, dù dòng sau này thường không được trích dẫn nhiều như dòng trước. Trong thời hạn liên minh với Đan Mạch, văn viết tiếng Na Uy đã sửa chữa thay thế bởi chữ Đan Mạch .Hai sự kiện lớn đã thôi thúc sự hồi sinh của văn học Na Uy. Năm 1811 một trường ĐH Na Uy được xây dựng tại Christiania. Với ý thức cách mạng sau những cuộc Cách mạng Mỹ và Pháp, người Na Uy đã ký bản hiến pháp tiên phong của mình năm 1814. Ngay sau đó, từ sự tù túng văn hoá Na Uy đã đưa lại cho quốc tế một loạt những tác gia được công nhận tiên phong ở Scandinavia, và sau đó là trên toàn quốc tế ; trong số đó có Henrik Wergeland, Peter Asbjørnsen, Jørgen Moe và Camilla Collett .

Tới cuối thế kỷ XIX, ở Thời Vàng son của văn hoá Na Uy, cái gọi là Bộ bốn Vĩ đại xuất hiện: Henrik Ibsen, Bjørnstjerne Bjørnson, Alexander Kielland, và Jonas Lie. “Các tiểu thuyết nông dân” của Bjørnson, như “En glad gutt” (Một chú bé hạnh phúc) và “Synnøve Solbakken” là kiểu chủ nghĩa lãng mạn quốc gia tiêu biểu của thời gian ấy, trong khi đó các tiểu thuyết và truyện ngắn của Kielland chủ yếu mang tính hiện thực. Dù một người đóng góp quan trọng vào chủ nghĩa lãng mạn Na Uy thời kỳ đầu (đặc biệt là tác phẩm châm biếm Peer Gynt), tên tuổi của Henrik Ibsen chủ yếu được biết tới là người tiên phong với các vở kịch hiện thực như Chú vịt hoang và Một ngôi nhà búp bê, nhiều vở đã gây ra những tiếng vang về đạo đức vì nội dung của nó chính là chân dung của tầng lớp trung lưu.

Ở thế kỷ XX ba tiểu thuyết gia Na Uy đã được trao Giải Nobel văn học : Bjørnstjerne Bjørnson năm 1903, Knut Hamsun cho cuốn sách ” Markens grøde ” ( ” Nhựa của đất ” ) năm 1920, và Sigrid Undset năm 1928. Trong thế kỷ XX những tác gia như Dag Solstad, Jostein Gaarder, Jens Bjørneboe, Kjartan Fløgstad, Lars Saabye Christensen, Johan Borgen, Herbjørg Wassmo, Jan Erik Vold, Rolf Jacobsen, Olaf Bull, Jan Kjærstad, Georg Johannesen, Tarjei Vesaas, Sigurd Hoel, Arnulf Øverland và Johan Falkberget đã có những góp phần quan trọng cho văn học Na Uy .
Vận động viên trượt tuyết Marit Bjørgen đến từ Na Uy là vận động viên thành công xuất sắc nhất mọi thời đại ở những kỳ Thế vận hội Mùa đông, với tổng số 15 huy chươngThể thao là một phần quan trọng của văn hóa truyền thống Na Uy và những môn thể thao thông dụng của nước này gồm có bóng đá, bóng ném, hai môn phối hợp, trượt tuyết băng đồng, trượt tuyết nhảy, trượt băng và ở mức độ thấp hơn là khúc côn cầu trên băng .Bóng đá là môn thể thao thông dụng nhất ở Na Uy về số người chơi. Trong một cuộc bầu chọn vào năm năm trước, bóng đá xếp sau biathlon và trượt tuyết băng đồng về mức độ phổ cập so với người theo dõi. [ 129 ] Khúc côn cầu trên băng là môn thể thao trong nhà thông dụng nhất. [ 130 ] Đội tuyển bóng ném nữ Na Uy đã giành được một số ít thương hiệu quốc tế, gồm có 2 chức vô địch tại Thế vận hội Mùa hè ( 2008, 2012 ), 3 Cúp quốc tế ( 1999, 2011, năm ngoái ) và 6 lần giành Cúp châu Âu ( 1998, 2004, 2006, 2008, 2010, năm trước ) .Trong bóng đá, đội tuyển bóng đá vương quốc nữ Na Uy đã giành được chức vô địch World Cup vào năm 1995 và huy chương vàng Thế vận hội năm 2000. Đội nữ cũng có hai thương hiệu vô địch châu Âu ( 1987, 1993 ). Đội tuyển bóng đá vương quốc nam Na Uy đã 3 lần tham gia Giải vô địch bóng đá quốc tế ( 1938, 1994, 1998 ), và một lần tham gia Giải vô địch bóng đá châu Âu ( 2000 ). Thứ hạng FIFA cao nhất mà đội tuyển bóng đá Na Uy đạt được là vị trí thứ 2, một vị trí mà họ đã giữ hai lần, vào những năm 1993 và năm 1995. [ 131 ]Cờ vua cũng đang trở nên thông dụng ở Na Uy. Kỳ thủ Na Uy Magnus Carlsen là nhà vô địch quốc tế hiện tại. [ 132 ] Có khoảng chừng 10 Grandmasters và 29 International Master ở Na Uy .Bandy ( khúc côn cầu gậy cong ) là một môn thể thao truyền thống lịch sử ở Na Uy và quốc gia này là một trong bốn nước sáng lập Liên đoàn Quốc tế Bandy. Xét về số vận động viên được cấp phép, đây là môn thể thao mùa đông lớn thứ hai trên quốc tế. [ 133 ] Kể từ tháng 1 năm 2018, đội tuyển vương quốc nam đã giành được một huy chương bạc và một huy chương đồng .Na Uy lần tiên phong cử vận động viên tham gia Thế vận hội Olympic vào năm 1900, và đã cử những vận động viên tham gia tranh tài ở mọi Thế vận hội kể từ đó, ngoại trừ Thế vận hội 1904 và Thế vận hội Mùa hè 1980 tại Moscow khi họ tẩy chay kỳ Thế vận hội này, giống như nhiều nước Phương Tây khác. Na Uy đứng vị trí số 1 về số huy chương tại Thế vận hội Olympic mùa đông. Các vận động viên thể thao mùa đông nổi tiếng của Na Uy gồm có vận động viên hai môn phối hợp Ole Einar Bjørndalen, vận động viên trượt băng vận tốc Johan Olav Koss và Hjalmar Andersen, vận động viên trượt băng nghệ thuật và thẩm mỹ Sonja Henie và vận động viên trượt tuyết việt dã Marit Bjørgen và Bjørn Dæhlie .Na Uy đã tổ chức triển khai Thế vận hội 2 lần :

Văn hoá, giáo dục và thể thao[sửa|sửa mã nguồn]

Cơ sở hạ tầng[sửa|sửa mã nguồn]

Các list[sửa|sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Lỗi chú thích: Đã tìm thấy thẻ với tên nhóm “lower-alpha”, nhưng không tìm thấy thẻ tương ứng tương ứng, hoặc thẻ đóng

Source: https://helienthong.edu.vn
Category: Tiếng anh